معماری سنتی ایرانی

تاریخچه معماری ایرانی حداقل به 5000 سال قبل از میلاد بر می گردد. ساختمان‌ های ایرانی از معماری بومی تا مجموعه‌ های یاد بود در مقیاس و عملکرد بسیار متفاوت هستند، امروزه رشد سریع شهرهایی بزرگ مانند تهران، موجی از تخریب و ساخت ‌و سازهای جدید را به همراه داشته است. برترین هنر ایرانی، معماری آن است. معماری ایرانی تنوع زیادی را از نظر ساختاری و زیبایی شناختی از انواع سنت ها و تجربیات به نمایش می گذارد. 

در این مقاله شما را با عناصر و ویژگی های خیره کننده خانه های ایرانی باستانی آشنا می کنیم که همه شناخته شده اند. در نتیجه مجذوب تمام استعداد ها و زیبایی های آن ها خواهید شد و ایده بهتری برای سفر به ایران خواهید داشت. 

خانه های سنتی ایرانی

یکی از چیز هایی که گردشگران را در ایران شگفت زده می کند یا حتی یکی از دلایلی که مردم تصمیم می گیرند به ایران سفر کنند، خانه های سنتی با شکوه آن است. فرقی نمی کند که از علاقه مندان به معماری باشید یا خیر، شیفته نبوغ این خانه های قدیمی خواهید شد. ناگفته نماند طرح های چشم نواز، گچ بری ها، آینه کاری ها و نقاشی هایی که نماد مفاهیم غنی ایرانی هستند، یکی دیگر از ویژگی های قابل توجه خانه های ایرانی است که بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می کنند.

ویرانه های تخت جمشید که ۲۵۰۰ سال پیش در زمان امپراتوری هخامنشیان ساخته شده است.  

به طور کلی، آن ها فقط یک خانه نیستند. در واقع بازتابی دقیق از فرهنگ، سبک زندگی، نگرش، اصول و مذهب غنی ایرانی هستند. به همین دلیل است که بازدید از یک خانه سنتی در ایران یک امر ضروری است. تا بتوانید عمیقا به زندگی و فرهنگ مردم ایران برسید و درک بهتری از نحوه زندگی یک بومی در ایران به دست آورید.

برج آزادی اثر معمار حسین امانت

طراحی نمای خارجی معماری سنتی ایرانی

یکی از نکات بسیار تکان دهنده و جالب در مورد خانه های سنتی در ایران این است که به جز کاخ ها و عمارت ها، بیشتر خانه ها نمای بیرونی ساده ای دارند، در حالی که طراحی داخلی بر اساس میزان ثروتمندی افراد است. فضای بیرونی معمولا ساده است تا همسایه هایی که وضع مالی پایین تری دارند، هیچ تفاوتی با همسایگان ثروتمند خود احساس نکنند که نشان دهنده  فرهنگ پارسی است که در آن احساس همدردی و توجه نسبت به یکدیگر را نشان می دهد.

حرم حضرت معصومه(س) _ قم

طراحی داخلی معماری سنتی ایرانی

یک عامل بسیار مهم در طراحی داخلی استفاده از متریال، عناصر، الگو ها و طرح هایی می باشد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم برگرفته از طبیعت هستند. همچنین تناسبات دقیق، فرم های مناسب و تزیینات متنوع از ویژگی های اصلی طراحی داخلی خانه های سنتی ایران است. به طور کلی طراحی سنتی ایرانی کاملا انعطاف پذیر است. لازم به ذکر است، طاقچه و طاق را می‌توانید در سردر ها، ایوان ‌ها و ستون ‌های بلند و دیوار های بسیار را در خانه های سنتی ایرانی مشاهده کنید که نشان‌ دهنده اهمیت حریم خصوصی در معماری ایرانی است. 

فضای اندرونی و بیرونی معماری ایرانی

یکی از نکات مهم خانه های سنتی مساحت زیاد آن ها بوده است. تقریبا همه خانه ها از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده بودند. قسمت اندرونی مخصوص اعضای خانواده و خدمت گذاران بود که آن ها می توانستند حریم شخصی خود را داشته باشند و زنان نیازی به داشتن حجاب نداشتند. در حالی که فضای بیرونی مخصوص مهمان بود که نمی توانستند وارد اندرونی شوند تا حریم میزبان را حفظ کنند.

انعطاف پذیری بالای معماری سنتی ایرانی

یکی از نکات حائز اهمیت معماری سنتی ایرانی انعطاف پذیری بالای آن می باشد. به طور مثال، سقف کاذب یا دیوار حائل برای جلوگیری از ورود رطوبت به داخل ساختمان یا به حداقل رساندن تبادل حرارتی بین فضای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می گرفته است. این روش بسته به فصل نیز بسیار انعطاف پذیر بود. به این معنا که بنا در تابستان های گرم، سرد و مطبوع باشد و در فصل زمستان فضای داخلی گرم و راحت باشد.

در ادامه مقاله شما را با برخی از عناصر اصلی در معماری خانه های سنتی ایرانی آشنا می کنیم.

در ادامه این مقاله با قسمت های مختلف خانه های قدیمی نیز آشنا می شویم. 

گذرگاه در خانه های قدیمی

گذرگاه اولین جایی است که از مهمانان از آن عبور می کنند. معمولا گنبد بالای درب ورودی با کاشی تزئین شده است. گنبد معمولا به گونه ای ساخته شده است که مانع از بارش باران در هوای سرد می شود. علاوه بر این، آن ها مانع بزرگی در برابر تابش نور مستقیم خورشید نیز هستند. معمولا بر بالای درب نیز آیاتی از قرآن یا اشعار معروف فارسی با خط غنی فارسی نوشته شده است.

سکو خانه قدیمی 

سکو که به پا خور نیز معروف است، نوعی بلندی است که در دو طرف درب ورودی خانه قرار دارد و برای مهمانانی طراحی شده بوده است که نمی خواستند وارد خانه شوند و فقط می خواستند مدتی با میزبان صحبت کنند.

کوبه (کوبنده ی درب) خانه سنتی قدیمی

روی درب ورودی خانه سنتی ایرانی معمولا دو نوع کوبنده درب وجود دارد. این دو نوع کوبه شکل و صدا های متفاوتی داشتند. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می نمایید، سمت راست حلقه ای است که صدایی سبک ایجاد می کند. در حالی که کوبه در سمت چپ یک کوبه ضخیم است که صدای عمیق تری ایجاد می کند. تفاوت این دو کوبه در این است که میزبان بتواند جنسیت مهمان را تشخیص دهد. مردان به کوبه ضخیم و زنان به کوبه حلقه ای ضربه می زدند. که این امر به اصول اسلامی باز می گردد و میزبان می دانست که اگر مهمان مرد باشد باید حجاب داشته باشد.

هشتی در معماری ایرانی

پشت سر درب ورودی، قسمتی به نام هشتی وجود دارد که به اشکال مختلف هشت ضلعی، مربع یا مستطیل است. این بنا برای هدایت مردم به قسمت های مختلف خانه مانند اندرونی، بیرونی، حیاط و … ساخته شده بود. همچنین در هشتی سکو هایی برای نشستن مردم وجود داشت.

از مزایای هشتی جدا کردن فضای بیرونی منزل از فضای داخلی بوده است و حکم مکانی رو داشته است که افراد غریبه با وارد شدن به هشتی در اصل به خانه دعوت می‌شدند اما داخل فضای اصلی نمی‌شدند.

دالان (راهرو)

دالان، راهروی باریکی است که مردم هشتی را به نقاط مختلف خانه هدایت می کند تا مردم نتوانند تمام قسمت های خانه را ببینند. این برای حفظ حریم خصوصی خانه برای میزبان بود.

حیاط خانه های قدیمی در معماری ایرانی

برای خانه های سنتی ایران حیاط ها نقش برجسته ای داشتند و در واقع قلب خانه بودند. حیاط ها معمولا حوضی با گل ها و درختان دارند که در هماهنگی با یکدیگر تزئین شده اند. این ویژگی ‌ها آن را کاملا شبیه به یک باغ کوچک می‌کند که بچه‌ ها می‌توانند ساعت ‌ها در آن بازی کنند و خانواده ها به صرف خوردن صبحانه، میان ‌وعده، عصرانه یا نوشیدنی ‌های خوشمزه ایرانی در آن جمع شوند.

 نسیم ملایم، صدای آب و آواز پرندگان، صحنه ای لذت بخش و به یاد ماندنی را رقم می زند. لازم به ذکر است، لبه های حوض محل شستن میوه ها و دست و صورت ایرانیان نیز بوده است.

پنجره ها در معماری قدیمی

نکته قابل توجه در مورد پنجره‌ های خان ه‌های ایرانی، به‌ویژه بخش ‌های مرکزی و جنوبی ایران، این است که معمولا پنجره‌ای به سمت کوچه ‌ها و مکان ‌های عمومی ندارند. این بدان معناست که نه تنها خانه را از طوفان های شن و گرد و غبار دور نگه می دارند، بلکه خانه را از همه صدا های بیرون دور نگه می دارند. اما، خانه‌ های ساخته شده در شمال ایران با همسایه ‌های خود تماس بیشتری دارند و حتی حیاط‌ های مشترک با همسایگان خود دارند.

شکل ظاهری این پنجره ها نیز نشانی از هنر ایرانی دارد که به صورت طاقی شکل با رنگ های مختلف می باشد.

شاه نشین ( اتاق بزرگ) معماری ایرانی

شاه نشین به معنای اتاق پادشاه، اتاق بزرگی است که با شیشه های رنگارنگ، آینه کاری های ظریف و کاشی های زیبا تزئین شده است. ویژگی بارز شاه نشین تزیینات ظریف و اندازه بزرگ آن است. همه خانه های سنتی ایران شاه نشین نداشتند. لازم به ذکر است، کاربرد قسمت شاه نشین یشتر برای برگذاری مراسم و رویداد های خاص و میزبانی از مهمانان بوده است.

سخن آخر  

شرکت لوتوس در مجله دکوراسیون خود درباره سبک های مختلف دکوراسیون و اصول چیدمان لوازم دکوری منزل مطالب بسیاری نوشته است. اگر به این حوزه علاقه مند هستید پیشنهاد می کنیم به مجله لوتوس سر بزنید و مطالب گوناگون صنعت دکوراسیون را مطالعه نمایید. برند لوتوس تولید کننده صنعتی و تخصصی ساعت دیواری و سایر لوازم دکوراتیو مانند، گرامافون و رادیو، تابلو، ساعت کنارسالنی، میزعسلی، آباژور و … در ایران است.